نرمین کمال ایله دانیشیق دانیشیغی آپاران: آقشین

بو دانیشیق کئچن ایلین سونلاریندا، باکی شهرینده حاضیرلانمیشدیر.

.

.

- آقشین: نرمين خانيم، بوگونکو آذربایجان گنج يازارلارين فرقلی جهت لريندن بيری اودور کی، اوشاقليغی ايمپئرييا دؤورونه، گنجليیی ميللی موستقيل ليک دؤورونه دوشوب و آللاه بيلير قوجاليغی هانسی دؤوره دوشه جک. سنجه، طالعين بو هفته بئجرليیی اونلارين ياراديجيليقلاريندا دا اؤزونو گؤستريرمی؟
- نرمین کمال: عينی طالعيی روسلار، گورجولر، ائرمنيلر و باشقا ميلتلردن اولان يوزلرله ياراديجی گنج ده ياشايير. بيزيم هاميميزين اوزرينده دؤورون زوراکيليغی وار. اوشاقليغيميزدا ان چوخ ائشيتديیيميز بئش سؤزدن ايکيسی "اويونجاق" و "ناغيل"ديرسا، قالان اوچو "چؤرک نؤوبه سی"، "ساواش"، "کئچيد دؤورو"دور. اؤزونه مخصوص دؤور ياشاميشيق، بئله شئيلری پوست‌مودئرن استئتيک قدر هئچ نه ايفاده ائتمه‌يه قادير دئييل. آنجاق روسلار بونو اؤز ياراديجيليقلاريندا بيزدن ياخشی سونا بيليب‌لر. بيزيم گنج يازارلار ميللی باغیم‌سیز دؤولتی داها چوخ تانيييرلار، نه اينکی اوندان اولکی سووئت قورولوشونو. همين دؤورو سئوه رک اينجله مه يه دئييل، آنجاق "کولخوز" اوبرازييلا عموميلشديريب اله سالماغا، قارالاماغا مئيلليديرلر. بو دؤورو يازماقلا ميليونلارلا اوخوجو قازانميش، موضوعلاری، ايله بيزه دوغما اولان پئلئوين‌ين، يئرو فئيوينچ‌ين، حتّی کره ديلينه چئوريلمه سی کيمی فاکتلار گؤز قاباغيندادير. گرچک‌لیکله باغلی‌لیغی اولمايان عيرفانی موضوعلاردان، دونيادا چوخدان حلل اولونموش مجرد قادين - کيشی موناسيبت‌لريندن سه، طالعيين بو هفته بئجرليينی ياراديجيليغيميزا يانسيتساق، ادبيات ايلاهه سينه ده خوش گئدر.

آقشین: ياراديجيليغيني ديقتله اوخوياندا گؤرمک اولور کي، سن ادبياتدا معاصير تئکنیک‌لرین عکس اولونماسينی ايسته ييرسن. بو باره ده موصاحيبه لری نين بيرينده دئميشدين ده. آنجاق بو ياخينلاردا اوروپادا ياشايان بير دوستوم منی اينانديرماغا چاليشيردی کی، بو گون همين معاصير تئکنیک‌چیلرین وطنينده سانتیمانتال داستايئوسکی داها چوخ اوخونور. سنجه، بو نه دئمکدير؟ آغ يالان، يوخسا اينسانلار ائله 19-جو عصرده اولدوغو کيمی سئوير و نيفرت ائديرلر؟
نرمین کمال: موعاصير تکنیک‌لر نه قدر گلیش‌سه‌ده، کلاسيک‌لر هميشه اوخوناجاق، او ائله بونا گؤره کلاسيک‌دیر ايکينجيسی، "داها چوخ اوخونماق" ادبياتين گلیشیم گؤستريجيسی دئييل، داستايئوسکينی اوخويانلار ادبيات تاريخينی اوخوموش اولورلار، ادبياتين گلیشمه‌سی‌نین بو گونونو ياراتماق ايسه آوانقارد جبهه‌نين، نظريييه چيلرين بوینونادیر کی، موعاصير تئکنیک‌لر اونلارين ياراتديغی آوانقارد ادبياتدا عکس اولونماليدير. آوانقارد - ادبياتين و صنعتين دریسی نين ايلک خاريجی قاتيدير، تاثيرلر، يئنی ليکلر، تجربه لر هاميسی ان بيرينجی اونا نفوذ ائدير. بيز ده بو جبهه دييک، اونا گؤره تئخنيکي، تئخنولوژي يئنيليکلر، علمی گلیشمه نین اوغورلارینی ادبياتا گتيريب ادبياتين اراضی سينی چمنليک، اينسان مناسيبت لری موضوعلاريندان داها چوخ گئنيشلنديرمک بيزيم موضوع موز، گؤره ویمیزدیر. هر يازيچی بير ادبيات نظرييه چيسي اولمالي، يازديغي نين ایچریینه ماليک اولماليدير. اصیل يازيچی ادبياتينی "مومکون اولدوقجا چوخ آدام اوخوسون دئيه" يوخ، يئني سؤز دئمک، ياخود موختليف مسئله لر حاقدا اؤز دوشونجه سینی يايماق، ادبياتي و اونون نظرييه سيني دایاندیغی نؤقطه دن ايره لی آپارماق اوچون يازير. داستويئوسکی نين آز سايدا اثرلري وار، بير ايله هاميسيني اوخويوب بيتيرمک اولار، بس سونرا نه ائده جک اوخوجو؟ بير گون چاغداش يازيچيلارلا، ادبياتين بوگونکو گلیشیمی ایله ماراقلاناجاق. بوگونکو يازيچي نين داستويئوسکيدن بير اوستونلویو وار کي، اوخوجويلا عئيني دؤورده ياشايير، اونلاري عئيني چتین لیکلر دوشوندورور، حيات طرزلري، تلويزيونلاری، مطبوعاتلاري، دبلري عئينيدير، هر ايکيسي اينتئرنئته گیریر، اونا گؤره ده بوگونکو اوخوجو اؤز چاغداشي اولان يازيچيدان داها چوخ شئي اوموب، اونون اثرلرينده اؤز مک دونالدزلی، ناسالي، اينتئرنئتلي دونياسيني آختارير. اينسانين حياتا و اؤز وارلیغینا باخيشي، صنعت معيارلاري سورعتله دييشير. داستويئوسکيدن سونرا ادبيات فردي يالنيزليغين فونوندا هر شئيه اعتيراضا چئوريليب، 20-جی عصرين اورتالاريندان باشلایاراق، بو پروسئس تامام يئني مجرادا گلیشیب. ادبياتا يئني نسيل گليب. ايتاليادا ای.کالوينو، نئو اوانقارديستلر، فرانسه ده آلئن روب-قرييه، ناتالي ساروت، کلود سيمون، آمریکادا لئسلی فيدلئر، جان بارت و س. ياخشي اولاردي کي، بيزيم صنعت معيارلاريميز دييشسين. بيزيم اوروپا حاقدا تصوورلريميز "اوروپادا ياشايان بير دوستوم دئيير کي، اونلار داستويئوسکيني داها چوخ اوخويورلار" شکليندن او طرفه گئتمه ليدير. بيز اوروپا حاقيندا مجرد "شام شهرينده ياشايان بير نفرين" روايتينه اساسلانيب فيکير يوروتمکدنسه اؤزوموز اينتئرنئته گيريب اوروپا کيتاب بازارينا آیریلمیش ساتيشلاری ايزله يه بيلريک. بو، بير. ايکينجيسي، بيز پوست کولونيال دؤورده ياشاييريق، بونا گؤره ده اؤزوموزو داها اوروپا طرفيندن اونودولموش يوخ، آرزو ائديلن، ایسته نیلن حيسس ائتمه لي یيک. بير گون بريتانيا، فرانسه، ايسپانيا کيمي مستملکه چيلر دوننه جن اونلارين کولونيياسی اولموش اوچونجو دونيا اؤلکه لريندن ائدوارد سعيد کيمي يئني آیدینلار چيخديغيني گؤردولر، اونلارين آرتيق نه اوروپالي، نه ده آمريکالي اولماديقلاريندان ديسکينديلر. بوندان سونرا اوچونجو دونيا اؤلکه لري نين آیدینلارینا، اونلارين مدنيتينه پروژکتور ساليندی. بو، هم ده بيزيم اوچون يارانان شرايطدير، آخي بيز ده بير نوع کئچميش کولونيياييق...

آقشین: 15، 16 ايلليک موستقيلليک کيفايت ائتدی کي، سووئت واختی آرزوسوندا اولدوغوموز ميللي ليیين نه دئمک اولدوغونو باشا دوشک. سن دئمه، ميللي لشمه کيتابخانالاري رستورانلارا، اوخوجولاري فانات پرستيش کارلارا چئويرمک ايميش. ميللي ليک و بين الملل ليک حاقدا دوشونجه لريني بيلمک ماراقلي اولاردي. سنجه، بو قدر چاليب-اوخوماغين آخيري نه ايله قورتاراجاق؟
نرمین کمال: بيزيم جمعيت آرتيق اؤز-اؤزونه آلرژی وئرمه يه باشلاييب. ميللي ليک دويغوسو مئتاستاز شيشی کيمي ياييليب، تکجه بين الملل ليیي يوخ، رئالليق حيسسيني ده عوضله ييب. تاماشا جمعيتينده ياشاييريق. يهوديلرين، ائرمنيلرين، آلمانلارين، روسلارين باکينی ترک ائتمه سيله، پان تورکيست روحیه سی ياييلدي، اؤلکه اؤز چوخ کولتورلو، چوخ ملتلی سيماسيني ايتيردي. مونوميللت لی کنده چئوريلدی. داش آتيرسان عيرقچييا ديير. قارا دریلی دوستلاريما "باکيدا عيرقچيليق حيسس ائديرسنمی" دئييرم، باشلاريني بولاييب "حددن آرتيق چوخ" دئييرلر. ميللي ليیي فوندامئنتال ديندارليق دوزوندا اولانلار اينتئرناسيونال شهر کيمي تانينان باکيني نفوذدان ساليرلار. اصلینده ميلت چيليک عالی فیکیردیر، باشقا ميلتلري ازمه دن اؤز ميلتي نين گلیشمه سی اوچون، دونيا دوزه نينده اونون سسي نين ائشيديلمه سي اوچون چاليشماقدير، بيزده کی ايسه ميللي ليین يالاندان اؤزونوگؤسترمه سی دیر. بئله اولان حالدا اليميزدن نه گلير. يالنيز اينجه صنعت، آشیری هنر تنقيدي و تئراپئوتيک گوجه ماليکدير. گوجلو بين الملل چيليک تبليغاتينا احتيياج وار. دونيا ادبياتينا باخاق: پاويچ بئلقرادي، پاموک ايستانبولو، نابوکوو برليني، پ.اکرايد لندنی، کورتاسار پاريسی، بولقاکوو مسکووو، آندرئی بئليی پتئربورگون اوبرازينی ياراديب. بونلارين هاميسي بين الملل شهرلردير. اوربانيست ادبيات يالنيز بين الملل دوشونجه اولان يئرده فورمالاشير. نوامبر آييندا ائرمنيستانين "ايکناگير" ادبيات ژورناليندا شعرلريم چيخاجاق، بونا هئچ اولماسا، اينجه صنعتده، ادبياتدا بين الملل ليیی ساخلاماق اوچون گئتميشم.

آقشین: بئله بير سؤز دئييرلر کي، ياخشي يازيچي اولماق اوچون هم ده گرک ياخشي اوخوجو اولاسان. آذربايجانليلارين ياخشي اوخوجو اولماماسي نين سببلريني نده گؤرورسن؟ نييه بيزيم توپلوم داها چوخ شيفاهي مناسيبتلره جان آتير؟
نرمین کمال: بو، چؤل-ترکمه اخلاقي نين قاليغيدير. اوخوماق، يازماق، عموميتله، متن بير مدنيتدير. گلیشمیش اؤلکه لرده اوخوما فايزي يوکسک، گئريده قالميش دؤولتلرده، ائله جه ده دؤولت سيز ميلتلردن اولان قاراچيلاردا، کوردلرده داها آشاغي اوخوما فايز گؤستريجيلري وار . "هاارئتز زوی" کوردوستان آدلانان اراضيده و عموميتله، عرب ديللی اؤلکه لرده کيتاب بازاري نين وضعيتينه داير آراشديرما آپاريب. کيتابچيلار آراشديريجيلارا بيلديريبلر کی، جينسي مضمونلو کيتابلاري عرب ديلينه داها چوخ ترجومه ائدين، چونکی هاميسي ساتيلير. ناشيرلر بيلديريبلر کي، اونلار نورمال کيتابلارين ترجومه چيلرينه کيفايت قدر پول وئره بيلميرلر، چونکي همين کيتابلار چوخ آز ساتيلير. مثلا، اورهان پاموکون "منيم آديم قيرميزی" روماني سوريه ده جمعی 2 مين نوسخه ساتيليب. مقاييسه اوچون، همين کيتاب جنوبي کره ده 70 مين نوسخه ساتيليب. اينسان کولتورسوز اولدوقجا حياتدان داها آز طلبی اولور: يئمک، ياتماق، غریزه لرینی اؤده مک.

آقشین: آذربايجاندا جينسی پارچالانما پروسئسي گئدير. بونا مناسيبتين ندیر؟
نرمین کمال: جينسي پارچالانما، مطبواتدا کيشي شووينيزميني تعريف ائدن يازيلار آذربايجان کندينده بؤيوموش گنج يازارلارين باکييا کنددن اؤزلريله گتيرديکلري مسئله دیر. مدنی و شهر محيط ینده اورتا عصرلردن قالما کيشي مرکزچی تفککور گيزله ديلمه سی گرکن بير آييب دير. بو تفککورده اولان، قادينا تکجه کيشی دوغولدوغونا گؤره يوخاريدان آشاغی باخان، "قادين اينسانين دوستودور" فيکرينده اولانلارلا بير عيرقچی، ياخود فاشيست آراسيندا فرق يوخدور. کلاسسيک دؤورون فلسفه سی قادينلاری، اوشاقلاری و دَلی لری ايدراک چرچيوه سيندن اوزاقلاشديردی. افلاطون "قادينلار حئيوان و اينسان آراسيندا مؤوجودلوقدور... سئوينيرم کی، کيشی دوغولدوم، قادين يوخ، يونان دوغولدوم، باربار يوخ"، پيفاقور "دوزومو، ايشيغی و کيشينی يارادان خئيير باشلانغيج، بير ده قارانليق و قاديني يارادان شر باشلانغيج وار " دئييردی. کلاسسيک فلسفه اوشاقلارين و دلي لرين اينکيشاف سيز اولدوقلاريني دئمکدن باشقا يول تاپمادي، کلاسسيک فلسفه دئمه يه ريسک ائتمه دي کي، ساغلام و اينکيشافلي شعووردان باشقا شعوور فورمالاري دا مؤوجود اولا بيلر. بو سببدن يالنيز کلاسسيک فلسفه و عنعنه وي دين ين اؤلدويو مودئرنيزمده پسيکولوژی و سوسيولوژی کيمي علملر گلیشدی. مودئرنيزم علمی آراشديرمالارلا کيشی و قاديني برابر جينسلر کيمي تانيدي. پوست مودئرنيزمده خئيير-شر، آغ-قارا کيمي مخاليف ليکلر آرادان قالخديغي کيمي، کيشي-قادين سمبوليک مخاليف ليی ده داغيلدي، ليبئرال پرينسيپلر توتاليتار، فاشيست و س. اونيوئرسالليقلاري عوضله دي، هر بير شخصيته حقوقلار وئريلدي، فرقلی جورلوک تثبيت اولوندو، آزینليقلارين حقوقلاري مودافيعه ائديلدي. حتّی اوشاقلارا ايلده بير گون پرزيدنت کورسوسونده اوتورماغا ايمکان وئرن اوشاقلار گونو گتيردي.
جمعيتده چوخلو پروبلئم وار، اونلارين قایناغینی هئچ ده جينسلر بير-بيري نين قادين ليغيندا، کيشي ليينده آختارماماليدير. بو، ان آزي سيزين اؤزونوزون سون ايللر تبليغ ائتديينيز پوست مودئرنيزمين نظری اساسلارينا ضيددير. ميشئل فوکونون، يولييا کريستئوانين جينس فلسفه سيندن سونرا پوستمودئرن دونیادا ماسکولينيست موقعی ايله چيخيش ائتمک ايندی پاريسده اورتا عصرلر شرق پادشاهي قيافه سينده گزمک کيمي بير شئيدير. من اؤزومو فئمينيست سايميرام، آما اطرافدا آشيري درجه ده ماسکولينيزم وار کي، اونونلا ساواشماق اوچون هئچ ده فئمينيست اولماق لازيم دئييل. ندنسه فئمينيزم سؤزونون قورخولو ميفي ياراديلير، آنجاق ماسکولينيزمين يوخ. يئري گلميشکن، 20-جي عصرين ان اوغورلو فلسفي اثرلريندن اولان سيمون دوبووارين "ايکينجي جينس" ايکي جيلدليک کيتابيني آذربايجان ديلينه ترجومه ائتمه يه باشلاميشيق.

آقشین: تانري کؤمه یينيز اولسون، مصاحيبيم اولدوغون اوچون مباحيثه ائتمک ايسته ميرم. آنجاق ايجازه وئر، سنين کند-شهر آيري سئچکي ليينده اوستونلویو بيرمعنالي اولاراق شهره وئرمه یينله راضيلاشماييم. بيرينجيسی ماراقليدير، سن هانسی خصوصيتلرينه گؤره باکی محيطيني شهر حساب ائديرسن؟ هر حالدا جيرداخان کندی ايله باکی آراسيندا اولان اوخشارليق، باکی ايله توتاليم، مسکو آراسيندا اولان اوخشارليقدان قات-قات چوخدور. ايکينجيسی، هانسي داها چوخ شهرلی دیر، کنددن گلن، قيسا مدتده اؤز صنعتيني دونيانين ان آوانقارد موسيقيلري ايله سنتئز ائدن دونيا شؤهرتلي عاليم قاسيموو، يوخسا، شهرین و شهر مدنیتی نین گؤبه یينده بؤيومه سينه باخماياراق، آدی ايت دفترينده اولمايان سامير باغير اوو؟ دئمک ايسته دييم اودور کی، فردين پتانسيالينی بيرمعنالی اولاراق محيطله شرطلنديرمک او قدر ده دوغرو دئييل. آنجاق موضوع چوخ گئنيش اولدوغو اوچون ايسترديم بو باره ده "گؤل قارغيسانجان"ين نؤوبتی ساييندا يازاسان، سواليم ايسه بئله اولاجاق، سون زامانلار مطبواتدا گؤرونمورسن؟ اؤزون ايستميرسن، يا اونودولموسان؟
نرمین کمال: يازاجاغيما سؤز وئرميرم. بير مودت "گونده ليک آذربايجان" دا يازيرديم، او قزئتدن سونرا مطبوعاتا ماراغيم ايتدی، بير نئچه يازيچي دوستوملا من عؤمروموزو گونده ليک کؤشه و خبرلره توکتممه لي اولدوغوموزو، کؤشه يه يوخ، کيتابا، دينقيلتی يا يوخ، اصیل صنعته، علمه واخت صرف ائتمه لي اولدوغوموزو راضيلاشديرديق، من ده تخصصومون دالينجا يوللانديم. بو ساری، بير-بيرينه اوخشايان قزئتلردن، ساوادسيز يازيلاردان، داريخديريجي ائیتور یازیلاریندان، عؤمرونو مطبوعاتدا کئچيرن يوزلرله اوغورسوز اينسانين موضوعولاريندان آرالانيب باشقا ساهه يه گئدندن سونرا مطبوعاتدا کئچن گونلرين نه قدر بوش اولدوغو داها ياخشي گؤرونور. باشقا قزئتلردن تکليفلر آلديق، آما "گئرييه دؤنمه، جاوان" دئميشلر، نه قدر اونودولساق، بير او قدر ياخشيدير.

آقشین: اومبرتو ائکو ایله اسپانیادا گؤروشون اولموشدو بیر آز اونون حاققیندا دانیشا بیلرسن می؟
نرمین کمال: ايندی ائکو سايیجا يئددينجي روماني اوزرينده ايشله يير، نئو پراقماتيست فيلسوف ريچارد رورتی نين بير نئچه آی اؤنجه کي اؤلوموندن سونرا اونون حاقيندا خاطيره لريندن اولوشموش کيتاب يازير، ميلان دادير، قيرخاياق حيات طرزينه دوام ائدير، فلويت چالير، الکترون مکتوبلارا جاواب وئرمير، هردن بيز گؤرونمه ين نؤمره دن اونون ايتاليا نؤمره سينه "ويزوو(تک زنگ)" آتيب گولوشوروک. اوکتبر آييندا ميلان دانشگاهیندان آراشدیرما اوچون آلديغيم دعوت اوزره يئنه ايتاليايا گئده جم، چوخ اوميد ائديرم کي، اونون داها بير مهازيره سينه دوشه جم، آرتيق خواهيش مکتوبو گؤندرميشم. ائکو حاقدا ياخين واختلاردا بير نظري-فلسفي کيتابيم چيخاجاق. بو کيتاب هم ده منيم دوکتورلوق تئزیمدیر. همين کيتابلا ائکونو آذربايجان ديلينه قازانديراجاغام.

آقشین: نييه ائولنمیرسن؟
- نرمین کمال: اول ايسته ييرديم، سونرا سن آقشي نين "قادين کيشييه زياندير، اوشاق دا قادينا"، لاله جاوانشيرين "اؤزونه دء کی، رومان ياپاجاغام، اوشاق يوخ" تبليغاتی منه تاثير ائتدی، سونرا تحصيليمله باغلی اوروپايا بير نئچه سفر ائتديم، عاييله حاقدا فيکيرلريم، حياتا باخيشلاريم دييشدی. ايندی ده گؤزوم تقويمده دير کی، تئز فيلان آی گلسين، سندلريم گؤندريلسين، قاچيم اوروپايا. اوشاق بؤيويوب منيم کيمی بير گنج قيز اولماياجاق؟ ائله حاضير من وارام دا. آزادليغين و گنجليگين دادينی چيخاريرام