روح ملت در تاتارهای مهاجر - محبوب امراهی

روح ملت در تاتارهای مهاجر - محبوب امراهی

Şənbə, 07.03.2014 05:09

 این مقاله برای بررسی بیشتر وضعیت تاتارها و آشنایی خوانندگان محترم با تورکان تاتار در قرون معاصر به قلم تحریر در آمده است و به روح زخم دیده ی تاتارهای کریمه تقدیم می شود. همچنین در این نوشته تنها به برخی از تاتارهای مهاجری که در جامعه ی تورکیه نقش ایفا نموده اند اشاره می شود. از سویی این نوشته با تاتارهای تاتارستان ارتباطی ندارد و تنها در مورد تاتارهای مهاجر کریمه بحث می کند.

پس از تاریخ 1783 میلادی که بین دولت عثمانی و یکاترینای دوم تزاریچه ی روس به امضای معاهده ی صلح انجامید تاتارهای بسیاری به صورت قافله ها به سرزمین آناتولی و سواحل دریای سیاه در رومانی و بلغارستان امروزی (دوبروجا) و نیز بالکان کوچیدند.

اما در فاصله ی سالهای 1853-1856 میلادی و در میانه های جنگ کریمه تاتارهای بسیاری به فلات آناتولی کوچ کردند.

این تاتارهای مهاجر در بخشهایی از فلات آناتولی(تورکیه ی امروزی) به صورت متمرکز اسکان یافتند که مهمترین آنها شهر اسکی شهر می باشد که بسیاری از جمعیت آن را تاتارهای مهاجر کریمه تشکیل می دهند و از این رو نیز بزرگترین و مهمترین شهر تورک نشین تورکیه در فلات آناتولی می باشد که سطح فرهنگ و مدرنیته در آن از سایر مناطق آناتولی مرکزی ، شمالی ، جنوبی ، شرقی و جنوب شرقی بسیار بالاتر بوده و شاخص توسعه یافتگی در آن نیز نسبت به میانگین تورکیه بسیار بالا می باشد. شاید دلیل این امر را بایستی در فرهنگ بالای تورکان تاتار و کوشا بودن آنان جستجو نمود.

تاتارها در تورکیه شخصیت های بسیار مهمی را به جامعه ی این کشور عرضه کرده اند که در پیشرفت سطح فرهنگ جامعه ی تورکیه بسیار مفید واقع شده است.

بسیاری از تاتارهای تورکیه همچنان ویژگی های قومی خود را حفظ نموده اند اگرچه خیل عظیمی از آنان لهجه ی تورکی تاتاری را بلد نیستند اما بدلیل آنکه این لهجه با لهجه ی استانبولی و آزربایجانی زبان تورکی بسیار نزدیک و قابل فهم می باشد در مورد ارتباط با فرهنگ دیرین تاتاری مشکلی ندارند.

از سوی دیگر استان های آنکارا در مناطقی مانند "گول باشی" ، "پولاتلی" ، "بالا" ، حایمانا" و استان ادیرنه در منطقه ی "هاوسا" ، استان "کیرکلارائلی" در منطقه ی "بابااسکی" ، استان "کونیا"(قونیه) در مناطقی مانند "کولو" ، "توزلوکچو" ، "چومرا" ، استان "یوزگات" در مناطقی مانند "سورقون" و "یئرکوی" و نیز استان "یالووا" و نیز در مناطقی از استان "چوروم" مناطق  اصلی سکونت تاتارهای مهاجر از کریمه را تشکیل می دهند.

اکنون در مورد سرشناسترین تاتارهای مهاجر کریمه با معرفی آنان به گفتگو می نشینیم که همگی روح ملی خود را در مهاجرت حفظ
نموده اند.

اسماعیل گاسپرالی :

مهمترین نابغه ای که از تاتارهای مهاجر می توان نام برد بی شک "اسماعیل گاسپرالی" می باشد که اندیشه ی "ملت سازی تورک" و زمینه های تئوریک "مدرنیزاسیون جامعه ی تورک برای گذار به دوره ی دولت-ملت" رابوجود آورده است و تمامی جنبش های جهان تورک در بازیابی هویت خود مدیون اندیشه های گاسپرالی می باشد.

وی برای اولین بار دریافته بود که جامعه ی تورک نیاز به اصلاحات فرهنگی برای گذر به دوره ای جدید می باشد و برای اولین بار پایه های تئوریک اتحاد فرهنگی و زبانی ملل تورک را بنیان نهاده است.

شاید عصاره ی گفتمان وی را در این کلمات می توان خلاصه نمود :

"اتحاد در زبان ، در اندیشه و در عمل" .... "دیلده ، فیکیرده ، ایشده بیرلیک" 

اسماعیل گاسپرالی.

گاسپرالی در حالی که در جهان تورک بویژه در عثمانی آموزش افراطی دینی را به شدت نقد می نمود و پیشرفت را در "غربگرایی" می دید در عین حال در سرزمینهای تورکی که در زیر سلطه ی روسها بود از اتحاد اسلامی و رفورم در آن سخن بمیان می آورد که نشان می دهد وی دریافته بود علاوه بر وجود شکاف قومی بین تورک ها و روسها ، شکاف مذهبی نیز بین آنان وجود دارد که می تواند در اتحاد تورکها در مقابل روسها مفید واقع شود.

گاسپرالی بر نقش فرهنگ و بویژه زبان در روند ملت سازی واقف بود و از وی کتابها و مقالات ارزشمند بسیاری بر جای مانده است وی همچنین نشریات بسیار متعددی را به چاپ می رساند که در همه ی آنها از اصلاحات در فرهنگ اسلامی و تورکی ملت تورک سخن می گفت. اندیشه های وی در مدت زمان کوتاهی تاثیری بسیار عمیفق بر جهان تورک گذارد و بویژه در تورکیه ی عثمانی زیر بنای جنبشهای سیاسی بسیاری را مدیون خود نمود.

گاسپرالی معتقد بود که زبان مشترک تورکی در جهان تورک می تواند زبان تورکی با لهجه ی استانبولی باشد که از طرف تمامی تورکهای اوغوز بویژه تورکان آزربایجان نیز قابل استفاده می باشد. وی برای اینکه در روسیه ی تزاری توجه سیاستمداران ضد تورک را به خود جلب نکند هماره بر اقدامات فرهنگی تاکید می نمود و از سیاسی کاری پرهیز می کرد.

احمد توفیق پاشا :

متولد و متوفی استانبول در دوره ی عثمانی و تورکیه ی نوین می باشد که به مدت 14 سال در دوره ی سلطان عبد الحمید دوم سمت وزارت خارجه ی عثمانی و در دوره های محمت رشاد پنجم و محمت وحدت الدین ششم دو سال و 5 ماه سمت صدر اعظم عثمانی را بر عهده داشت.

  احمد توفیق پاشا از ثلاله ی خاندان گیرای(خاندان حکومتی تاتارهای کریمه) و یک نجیب زاده بوده است. وی همچنین سمت های مختلفی مانند سفرات در لندن را نیز بر عهده داشت او همچنین در مذاکرات صلح پاریس نیز حظور داشت اما بدلیل آنکه متن معاهده ی ننگین سور را به شدت بر علیه منافع عثمانی می دید از امضای آن سر باز زد و فرد دیگری این کار را بر عهده گرفت همچنین در کنفرانس لندن نیز که دو هیات یکی به نمایندگی از عثمانی(استانبول) و دیگری به نمایندگی از جبهه ی مقاومت آناتولی به رهبری آتاتورک(آنکارا) حظور داست احمد توفیق پاشا ابراز داشت که تورکیه در این اجلاس تنها یک هیات نمایندگی دارد و آن نیز هیات آنکارا به نمایندگی "بکیر سامی بیگ" می باشد. از این رو نیز به حکومت تازه تاسیس آتاتورک در این کنفرانس مشروعیت داده بود.

عدنان مندرس :

نام کامل وی "علی عدنان ارتکین مندرس" می باشد که در فاصله ی سالهای 1950 تا 1960 سمت نخست وزیری تورکیه را بر عهده داشته است. وی یک سیاستمدار و حقوقدان بوده است که تاثیر بزرگی در تاریخ دوره ی جمهوریت تورکیه داشته است.

عدنان مندرس در اخزاب مختلفی مانند فرقه ی آزاد جمهوری ، حزب خالق جمهوری و نیز حزب دموکرات که دو حزب اخیر در تاریخ تورکیه نقش مهمی ایفا کرده و هم اکنون نیز تداوم دارند فعالیت نموده است.

عدنان مندرس در سال 1899 میلادی در استان آیدین تورکیه در نزدیکی ازمیر و در خانواده ای کشاورز دیده به جهان گشوده بود. او نوه ی "حاجی علی پاشا" تاتار مهاجر به کونیا(قونیه) است.

مندرس بدلیل اختلافاتی که با دومین رییس جمهور تورکیه ی مدرن و یار اسبق آتاتورک یعنی "عصمت اینونو" داشت و نیز بدلیل اینکه دیدگاه سیاسی لیبرال و راستگرا را داشت با دوستان خود از حزب خلق جمهوری استعفا داد و حزب دسته راستی دموکرات پارتی را تاسیس نمود. وی در مورد اینکه عصمت اینونو تصویر خود را به جای آتاتورک بر روی اسکناس های تورک چاپ نموده بود با وی مخالفت نموده و تصویر اینونو را از این اسکناس ها حذف و دوباره تصویر آتاتورک را بر روی اسکناس های تورک چاپ نمود.

از اقدامات دیگر مندرس می توان آزاد کردن قرایت اذان به زبان عربی (که تا آنزمان به زبان تورکی خوانده می شد) و شرکت در جنگ کره و از این رو نیز عضویت کامل تورکیه در پیمان آتلانتیک شمالی ناتو و قرار گرفتن در جبهه ی غرب را نام برد.

در نتیجه ی اقدامات وی اقتصاد تورکیه به سرعت جان گرفت و با توجه به پیمان مارشال این کشور دوره ی صنعتی شدن و اوتومازیسون در کشاورزی را به سرعت طی نمود. عدنان مندرس درهای اقتصاد تورکیه را به روی سرمایه ی خارجی و غرب گشود و سیستم اقتصاد لیبرال را در این کشور نهادینه نمود.

او همچنین با آغاز درگیری بین یونانی تباران و تورک تباران در قبرس گروههای تورک را سازماندهی کرد تا در مقابل حملات یونانیان در امان بمانند. و سرانجام در سال 1959 با کوشش های وی "جمهوری قبرس" مستقل از تورکیه و یونان تاسیس شد که در آن تورکها نیز در چارچوب دولت قبرس دارای حق و حقوق خود بودند. مندرس در تاریخ تورکیه به عنوان سیاستمداری لیبرال و اسلامگرا شناخته می شود که تا حدودی خط مشی عزب عدالت و توسعه نیز برگرفته از افکار وی می باشد.

عدنان مندرس در سال 1961 و پس از کودتای 27 می 1960 به دار آویخته شده است.

فرزند مندرس نیز یک فعال سیاسی بوده و چندین دوره نمایندگی پارلمان را بر عهده داشته است.

معزز علمیه چیغ :

وی متولد بورسا در دوره ی اواخر عثمانی و از خانواده ی تاتارهای مهاجر می باشد که بزرگترین سومرشناس تورکیه و یک تاریخدان می باشد. او را با لقب "کرالیچه ی سومر" در تورکیه می شناسند. از وی تالیفات بسیار ارزشمندی به جای مانده است.

ایلبر اورتایلی :

پروفئسور تاریخ تورک متولد سال 1947 در برگنز اتریش و در خانواده ای تاتار می باشد که در دو سالگی به تورکیه مهاجرت نموده اند. البر اورتایلی هم اکنون به عنوان بزرگترین تاریخ شناس تورک در تاریخ تورکیه مطرح می باشد که از او آثار بسیار زیادی بر جای مانده است . اورتایلی به زبان های مختلف شرقی و غربی اشراف کامل داشته و کلام وی در مورد تاریخ به عنوان حجت می باشد. او از محبوبیت بسیار زیادی در جامعه ی تورک برخوردار بوده و چهره ای سرشناس است که چندین سمت مختلف نیز بر عهده داشته و متداوما در برنامه های تلویزیونی تورکیه سخنرانی می کند.

احمد احسان کیریملی :

وی مدرک پزشکی خود را از دانشگاه استانبول دریافت نموده و از خانواده ی وی از نجیبزادگان تاتار در دوره ی عثمانی می باشند.

کیریملی چندین دوره به عنوان نماینده ی مجلس در سیاست حظور داشته و نیز وزارت توریزم را نیز به وی محول نموده بودند. او که متولد بالیک اسیر بود در آنکارا درگذشته است.

مورات بارداکچی :

 

نام کامل وی "مورات گوکحان بارداکچی" می باشد که ژورنالیستی سرشناس و تاریخدان در تورکیه بوده و بویژه در مورد سقوط امپراتوری عثمانی تحقیقیات بسیاری داشته و از او آثار علمی زیادی به عنوان کتاب و مقاله منتشر شده است. بارداکچی چهره ای بسیار شناخته شده در رسانه های تورکیه بوده که به چندین زبان مختلف شرقی و غربی نیز اشراف کامل دارد.

امبیا چاووش :

از تاتارهای متولد بلغارستان می بشد. امبیا در بلغارستان توسط مدیر مدرسه ی خود که یک ارمنی بوده است مورد نژادپرستی و اخراج از مدرسه واقع می شود او در بلغارستان به اتهام جاسوسی به مدت یکسال مورد شکنجه واقع شده است و یکی از سمبل های مقاومت تورک ها در برابر نژادپرستی دولت بلغارستان می باشد که در مبادله ی نفوس بین تورکیه و بلغارستان به تورکیه کوچ نمود و چندین اثر در مورد نژادپرستی علیه تورک های بالکان نگاشته است.

ارسان ایلیاسووا :

متولد بخارا در ازبکستان در خانواده ی مهاجر تاتار کریمه ای و یک بسکتبالیست زبده می باشد که در "میلواکی بومز" بسکتبال ان. بی . ای ایالات متحده و نیز در تیم ملی بسکتبال تورکیه بازی می کند. او در سال 2002 شهروندی تورکیه را قبول نموده و به تبعیت این کشور درآمده است.

عصمت گیریتلی :

متولد کریمه و متوفی در استانبول بوده و حقوقدان سرشناس (پروفئسور حقوق) و نویسنده ای تاتار می باشد.

وی یکی از مهمترین حقوقدانهای تورکیه است که در نگارش قانون اساسی 1961 تورکیه نقش داشته و در دانشگاههای مختلف غربی ، آمریکایی و تورکیه به عنوان استاد تدریس نموده است وی همچنین از اولین مدیران کانال های تلویزیون دولتی تورکیه و نیز از نمایندگان تورکیه در سازمان ملل نیز بوده است. از او نیز آثار بسیاری بر جا مانده است.

حالیل اینالجیک :

(خلیل اینالجیق) تاریخشناس تورک با اصلیت تاتار بوده که در مورد تاریخ عثمانی ار دانشگاه شیکاگو نیز دعوت به همکاری دریافت نموده بود. او یکی از استادان برجسته ی تاریخ و نویسنده ی آار بسیاری می باشد.

حسن پولات کان :

متولد اسکی شهر تورکیه و ازخانواده ی تاتارهای مهاجر می باشد که به عنوان یک سیاستمدار نماینده ی پارلمان و وزیر کار و امور مالی در دولت عدنان مندرس مطرح بوده است که پس از کودتای 1960 تورکیه و همزمان با مندرس در جزیره ی ایمرالی به دار آویخته شد.

حایرالدین کاراجا :

(خیرالدین کاراجا) متولد بالیک اسیر و از خانواده ی تاتارهای مهاجر می باشد او یکی از دانشمندان تورک بوده که از خود آثار بسیار ارزشمندی بر جای گذاشته است او همچنین دهها مدرک افتخاری دکترا دریافت نموده است و از کسانی است که در مدرنیزاسیون صنایع تریکو در تورکیه نقش بسیار مهمی ایفا کرده است.

حایرالدین بدلیل ایجاد "باغ گیاه شناسی"(آربورئتوم) در تورکیه از سوی سازمان ملل نیز مورد تقدیر واقع شده است.

کمال کارپات :

متولد رومانی و از تاریخ نویسان سرشناس بوده که آثار وی به زبانهای مختلفی ترجمه شده است او تاریخ آمریکا ، روسیه ، عثمانی و اروپا را به نیکی می دانست.

مرال کونرات :

از هنرمندان برجسته ی تورکیه در زمینه ی بازیگری و خوانندگی و نیز مجری تلویزیونی می باشد. او در فیلمهای زیادی به ایفای نقش پرداخته است.

مورات اولکر

: یکی از ثروتمندترین افراد تورکیه و مالک "ییلدیز هولدینگ" با چرخش مالی 6 میلیارد دلاری سالانه و کارمندان و کارکنان 41 هزار نفری می باشد. او صنایع غدایی تورکیه را به مارکی جهانی تبدیل کرده است.

صبری اولکر :

از هنرمندان و ثروتمندان برجسته ی تورکیه و مدیر افتخاری "ییلدیز هولدینگ" می باشد که در کریمه به دنیا آمده است.

نجیب هابلمیت اوغلو :

نویسنده و مورخ اهل آنکارا و قربانی قتل "فال مجهول" می باشد. وی آثار زیادی از خود در زمینه ی اقلیت های تورک بویژه در اروپا به جای گذارده است که احتمال می رود توسط "تشکیلات ارگنکون" به قتل رسیده باشد.

نژلا آتش :

هنرمند سینمایی و رقاصه ی معروف تورک متولد رومانی در خانواده ای تاتار مهاجر از کریمه می باشد. وی در اروپا ، آمریکا و خاورمیانه دارای شهرت است.

نرمین بزمن :

نویسنده ی مشهور تورک تاتاری متولد تورکیه می باشد که آثار زیادی از خود به جای گذارده است. قالب آثار وی رمان می باشد.

عزیز نسین :
 

شاعر ، نویسنده ، طنز نویس پر آوازه ی تورک بوده که بنا بر گزارش یونسکو پس از اورهان پاموک ، یاشار کمال و ناظم حکمت بزرگترین نویسنه ی تورک می باشد که آثار بسیاری از وی به زبانهای مختلف ترجمه شده است.

وی دارای سبک ویژه ی خود بوده و دهها اثر(بیش از یکصد) از خود بر جای گذارده است.

اورهان گنجه بای :

با نام اصلی اورهان کنجه بای در زمینه ی موزیک آرابسک بوده که یکی از مشاهیر و مفاخران در میان هنرمندان موسیقی تورک و صاحب سبک می باشد.

صفا گیرای :

از سیاستمداران برجسته ی تورکیه و چندین دوره نماینده پارلمان در این کشور بوده است. او همچنین سمت هایی مانند وزارت دفاع ، وزارت اسکان ، و وزارت امور خارجه را در ادوار مختلف بر عهده داشته است.

یاکوپ ستار :

(یعقوب ستار) از جانبازان و قهرمانان ملی تورکیه در دوره ی نبرد رهایی و نیز جنگ در جبهه ی عراق بوده است. او متولد کریمه بوده و در اسکی شهر تورکیه به خاک سپرده شده است.

سوزان آوجی :

از پدری که تاتار تاتارستان و مادری که تاتار کریمه بوده است به دنیا آمده و یکی از هنرمندان زن برجسته در تورکیه می باشد.

یاووز آبادان :

متولد کریمه بوده و نویسنده ، حقوقدان و سیاستمداری تورک می باشد از او آثار بسیاری برجای مانده است. او همچنین نماینده ی پارلمان در تورکیه نیز بوده است.

چتین آلتان :

نویسنده ، شاعر ، ژورنالیست و سناریست برجسته ی تورک بوده و آثار مختلفی از خود بر جای گذارده است وی همچنین نماینده ی پارلمان نیز بوده است.

ایلهان مانسیز :

بازیکن مشهور فوتبال تورکیه می باشد که در کمپتن آلمان بدنیا آمده است. وی در باشگاههای اروپایی و تورکیه بازی کرده است و نیز یکی از اعضای تیم ملی فوتبال تورکیه بوده است.

 

محبوب امراهی

آنکارا

جمعه 07 مارس 2014 - 16 اسفند 1392